تعدادي از سرداران زن در ايـــران باستـــان

آذرين  :  شاهدخت هخامنشي و سردار سپاه

آپاما  :  دختر سپيتمن و از سرداران هخامنشي

داناک  :  سردار سپاه هخامنشي

آرياتيس  :  سردار ارتش هخامنشي

مهرمس  :  سردار هخامنشي

ورزا  :  سردار هخامنشي

وهومسه  :  سردار هخامنشي

هومي ياستر  :  سردار هخامنشي

آذرنوش  :  شاهدخت  و  سردار ساساني

اسپــاس :  دختر اردشير دوم و  فرمانده سپاه ساساني 

 ابردخت :   سردار ساساني

برزآفريد  :   سردار ساساني

برزين دخت :    سردار ساساني

نوشين :  سردارنامي ساساني در زمان انوشيراوان دادگر

گُردويه  :  فرمانده سپاه ساساني

گلبويه  :   سردار ساساني

ماه آذر  :  سردار ساساني

مهريار  :  سردار ساساني

ميتراداد  :  سردار اشکاني

ميترادخت :  سردار اشکاني

 هلاله ( هماي چهر آزاد ) : هفتمين پادشاه کيانيان

 نـــگـــان : فرمانده چريکي ساساني بر عليه اعراب متجاوز

 ماندانا : مادر کوروش بزرگ

 کُرديـــه : سپهسالار سپاه بهرام چوبين

 کاساندان : ملکه امپراطوري هخامنشي

 شيـــريـن : معشوق خسرو و معبود فرهاد

 سيسي کامبيس : مادر آخرين شاه هخامنشي

سوسن : همسر يزدگرد سوم

 زنــــون : رقصنده دربار اردشير دوم

 رکسانا : همسر ايراني اسکندر مقدوني

 دغـــدوئيه : مادر زرتشت

آرتـــونيـس : فرمانده ارتش هخامنشي

آرتـا دخـت : وزير خزانه داري ، در زمان اشکانيان ( پارتها )

آتــوسـا : برجسته ترين بانوي ايران،بانـوي بانـوان ايــران،اولين شاعـــر زن ايـراني و از مشوقين بزرگ آموزش و پرورش پارسي، همسر دو شاه هخامنشي کمبوجيه و داريوش اول،دختر کورش بزرگ و کاساندان،مادر خشايار شاه کبير

آتوسا : به معني بدن زيبا

پس از آناهيتا ، او دومين کسي بود که لقب بانو که يک عنوان مذهبي بود ، گرفت . زيرا اينچنين لقبي کمتر به ملکه‌ها داده مي‌شد . که او نقش تعيين کننده اي در دوره طولاني از امپراطوري را بازي کرده است چرا که او شاهد سلطنت چهار پادشاه اول هخامنشي بوده و نيز همسر دو پادشاه هخامنشي ، کمبوجيه و داريوش بوده است . آتوسا خواندن و نوشتن را به خوبي مي‌دانست ، و نقش تصميم گيرنده در آموزش خود و ديگر درباريان داشت . ايشان دختري مهربان براي پدر بزرگوارش کوروش-همسري مهربان براي داريوش-و مادري دلسوز براي خشايار بود. کمبوجيه در مصر ، پس از کشتن گاو مقدس تغيير اخلاق داد و مصريان اعتقاد راسخ داشتند که تغيير حالش ناشي از همين گناه بوده‌است . با آنکه در هيچ دوره و زماني در پارس سابقه نداشت ، برادر با خواهر وصلت کند ، باوجود اين به اين خيال افتاد که برخلاف شرع و آئين قومي خويش ، با خواهر خود اتوسا ازدواج کند . پس قضات شاهي را احضار کرد و پرسيد « آيا در پارس قانوني هست که اگر وي بخواهد ازدواج بين خواهر و برادر را مجاز سازد ؟ » داوران شاهي پاسخي متناسبي يافتند که نه خلاف واقع بود و نه جان آنها را به خطر مي‌انداخت . آنها هر چند نتوانسته بودند ، قانوني پيدا کنند که چنين امري را تجويز کند ولي قانوني يافتند که به پادشاه ايران اختيار مي‌داد ، به آنچه دلخواه اوست ، رفتار کند. آتوسا آنقدر به پدرش کوروش نزديک بود که بعداز مرگ شاه بزرگ ايران ، گوشه گير شد . پس از درگذشت کمبوجيه در راه بازگشت از مصر ، براي تفريح به کاخ خانواده داريوش رفت که با معماري ردگون ، مادر داريوش ساخته شده بود . آن جا داريوش و آتوسا درنگاهي عاشق يکديگر شدند . ردگون متوجه عشق اين دو دلباخته شد و در شکار پيشنهاد ازدواج را مطرح کرد . به اين ترتيب ، داريوش اول با آتوسا ازدواج مي‌کند . اين ازدواج از نظر سياسي نيز ازدواج مناسبي به حساب مي امد . او هميشه در طرح هاي جنگ کمک ميکرد ، زني بسيار قوي ، بينا و داراي حس ششم بود . که به شدت مورد تحسين شاه بود . آتوسا باهوش ، با فرهنگ، با قدرت و تفکر سياسي بود در موقع لزوم کمک خوبي براي داريوش شاه به حساب مي‌آمد . او حتي علاقمند بود که در ميدان کارزار نيز شوهرش را همراهي کند . در 485 سال قبل از ميلاد ، ملکه آتوسا ، مرگ همسرش داريوش بزرگ را ، در يک رويا قبل از جنگ فارسها با يونانيها ، ديد . شاه که به حس ششم همسرش اعتماد داشت ، قبل از رفتن ارتش به ميدان جنگ ، با ملکه ، همسر محبوبش و پسرش ، در حاليکه اشک در چشمانش جمع شده بود ، با انها وداع کرد . شاه بطور مخفيانه نامه اي به همسرش داد و از او خواست که فقط زماني ان را باز کند که او از جنگ زنده برنگردد . در اين نامه که خود افسانه اي دارد ، شاه وليعهدي را به پسر خود خشايار شاه داد . و بدين ترتيب خشايار شاه بزرگ جانشين وي گرديد . در کل علي رغم اينکه اطلاعات درمورد آتوسا بسيار محدود است اما آنچه مسلم است : آتوسا از زيباترين و قدرتمندترين زنان در طي تاريخ امپراطوري پر شکوه ايران زمين بوده است که هيچ زن ديگري از هم دوره هاي او با او برابري نمي کند. او از مشوقين بزرگ آموزش و پرورش پارسي بود. او شعر مي سروده و از زنان اديب و با خرد روزگار خود بوده است ...او خشايارشا ه ، پادشاه قدرتمند ايراني را براي امپراتوري پارس به ارث گذاشت . سر انجام در سن 75 سالگي و به دليل عوارض مربوط به سرطان ، 475 سال قبل از ميلاد مسيح فوت کرد . گويند او به علت شرم ، بيماري‌اش را از پزشکان مخفي مي‌کرده است . احتمالاً آرامگاه او در کنار آرامگاه داريوش بزرگ در " نقش رستم " قرار دارد .

آزاد ديلمــــي :فرمانده چريکي و نماد مقاومت فارسي در برابر حمله اعراب

آزاد ديلمي يک فرمانده چريکي و يک رهبر حزبي از سواحل درياي خزر در شمال ايران بود . او شجاعانه براي سالهاي زيادي با باند خود در راه آزادي در برابر اشغال کشور بدست ستمگران عرب جنگيد . آزاد از اهالي ديلم بود جاييکه اکنون در ايران ، گيلان ناميده ميشود . ديلم داستانهاي زيادي از تحول و شورش داشت . گيلان در زمانهاي طولاني به عنوان مادر و خانه اي براي بسياري از انقلابيون و مبارزان راه آزادي در ايران بوده است . آزاد ديلمي يکي از اولين دختران شجاع و ازاديخواه اين منطقه بود .

نامه مادر به دخترش

تو را به کسي هديه مي دهم که از من عاشق تر باشد و از من براي تو مهربان تر. من تو را به کسي هديه مي دهم که صداي تو را از دور، در خشم، در مهرباني، در دلتنگي، در خستگي، در هزار همهمه دنيا، يکه وتنها بشناسد. من تو را به کسي هديه مي دهم که راز معصوميت گل مريم و تمام سخاوت هاي عاشقانه اين دل معصوم دريايي را بداند، و ترنم دلپذير هر آهنگ، هر نجواي کوچک، برايش يک خاطره باشد. او بايد از نگاه سبز تو تشخيص بدهد که امروز هواي دلت آفتابي است؛ يا آن دلي که من برايش مي ميرم، سرد و باراني است. اي....، اي بهانه زنده بودنم، من تو را به کسي هديه مي دهم که قلبش بعد از هزاربار ديدن تو، باز هم به ديوانگي و بي پروايي اولين نگاه من بتپد. همان طور عاشق، همانطور مبهوت و مبهم... تو را با دنيايي حسرت به او خواهم بخشيد؛ ولي آيا او از من عاشق تر و از من براي تو مهربان تر است؟ آيا او بيشتر از من براي تو گريسته است؟ نه... هرگز... هرگز ولي، تو در عين ناباوري.... مي دانم... من دير رسيدم... خيلي دير... خيلي... يک بار ديگر بگذار بي ادعا اقرار کنم که هر روز دلم برايت تنگ مي شود. روزهايي که تو را نمي بينم، به آرزوي هاي خفته ام مي انديشم، به فاصله بين من و تو... هر روز به خود مي گويم کاش شيشه عمر غرورم را شکسته بودم کاش به تو مي گفتم که عاشقانه دوستت دارم تا ابد...